1. พุทฺธสฺส อตฺถินตฺถิภาวปญฺโห

[1] ราชา อาห ‘‘ภนฺเต นาคเสน, พุทฺโธ ตยา ทิฏฺโฐ’’ติ? ‘‘น หิ, มหาราชา’’ติฯ ‘‘อถ เต อาจริเยหิ พุทฺโธ ทิฏฺโฐ’’ติ? ‘‘น หิ, มหาราชา’’ติฯ ‘‘เตน หิ, ภนฺเต นาคเสน, นตฺถิ พุทฺโธ’’ติฯ ‘‘กิํ ปน, มหาราช, หิมวติ อูหา นที ตยา ทิฏฺฐา’’ติ? ‘‘น หิ, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘อถ เต ปิตรา อูหา นที ทิฏฺฐา’’ติ? ‘‘น หิ, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘เตน หิ, มหาราช, นตฺถิ อูหา นที’’ติฯ ‘‘อตฺถิ, ภนฺเต, กิญฺจาปิ มยา อูหา นที น ทิฏฺฐา, ปิตราปิ เม อูหา นที น ทิฏฺฐา, อปิ จ อตฺถิ อูหา นที’’ติฯ ‘‘เอวเมว โข, มหาราช, กิญฺจาปิ มยา ภควา น ทิฏฺโฐ, อาจริเยหิปิ เม ภควา น ทิฏฺโฐ, อปิ จ อตฺถิ ภควา’’ติฯ

‘‘กลฺโลสิ, ภนฺเต นาคเสนา’’ติฯ

พุทฺธสฺส อตฺถินตฺถิภาวปญฺโห ปฐโมฯ

2. พุทฺธสฺส อนุตฺตรภาวปญฺโห

[2] ราชา อาห ‘‘ภนฺเต นาคเสน, พุทฺโธ อนุตฺตโร’’ติ? ‘‘อาม, มหาราช, ภควา อนุตฺตโร’’ติฯ ‘‘กถํ, ภนฺเต นาคเสน, อทิฏฺฐปุพฺพํ ชานาสิ ‘พุทฺโธ อนุตฺตโร’’’ติ? ‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, มหาราช, เยหิ อทิฏฺฐปุพฺโพ มหาสมุทฺโท, ชาเนยฺยุํ เต, มหาราช, มหนฺโต โข มหาสมุทฺโท คมฺภีโร อปฺปเมยฺโย ทุปฺปริโยคาโห, ยตฺถิมา ปญฺจ มหานทิโย สตตํ สมิตํ อปฺเปนฺติ, เสยฺยถิทํ, คงฺคา ยมุนา อจิรวตี สรภู มหี, เนว ตสฺส อูนตฺตํ วา ปูรตฺตํ วา ปญฺญายตี’’ติ ? ‘‘อาม, ภนฺเต, ชาเนยฺยุ’’นฺติฯ ‘‘เอวเมว โข, มหาราช, สาวเก มหนฺเต ปรินิพฺพุเต ปสฺสิตฺวา ชานามิ ‘ภควา อนุตฺตโร’’’ติฯ

‘‘กลฺโลสิ, ภนฺเต นาคเสนา’’ติฯ

พุทฺธสฺส อนุตฺตรภาวปญฺโห ทุติโยฯ

3. พุทฺธสฺส อนุตฺตรภาวชานนปญฺโห

[3] ราชา อาห ‘‘ภนฺเต นาคเสน, สกฺกา ชานิตุํ ‘พุทฺโธ อนุตฺตโร’’’ติ? ‘‘อาม, มหาราช, สกฺกา ชานิตุํ ‘ภควา อนุตฺตโร’’’ติฯ ‘‘กถํ, ภนฺเต นาคเสน, สกฺกา ชานิตุํ ‘พุทฺโธ อนุตฺตโร’’’ติฯ ‘‘ภูตปุพฺพํ, มหาราช, ติสฺสตฺเถโร นาม เลขาจริโย อโหสิ, พหูนิ วสฺสานิ อพฺภตีตานิ กาลงฺกตสฺส กถํ โส ญายตี’’ติฯ ‘‘เลเขน ภนฺเต’’ติฯ ‘‘เอวเมว โข, มหาราช, โย ธมฺมํ ปสฺสติ, โส ภควนฺตํ ปสฺสติ, ธมฺโม หิ, มหาราช, ภควตา เทสิโต’’ติฯ

‘‘กลฺโลสิ, ภนฺเต นาคเสนา’’ติฯ

พุทฺธสฺส อนุตฺตรภาวชานนปญฺโห ตติโยฯ

4. ธมฺมทิฏฺฐปญฺโห

[4] ราชา อาห ‘‘ภนฺเต นาคเสน, ธมฺโม ตยา ทิฏฺโฐ’’ติฯ ‘‘พุทฺธเนตฺติยา โข, มหาราช, พุทฺธปญฺญตฺติยา ยาวชีวํ สาวเกหิ วตฺติตพฺพ’’นฺติฯ

‘‘กลฺโลสิ, ภนฺเต นาคเสนา’’ติฯ

ธมฺมทิฏฺฐปญฺโห จตุตฺโถฯ

5. อสงฺกมนปฏิสนฺทหนปญฺโห

[5] ราชา อาห ‘‘ภนฺเต นาคเสน, น จ สงฺกมติ ปฏิสนฺทหติ จา’’ติ? ‘‘อาม, มหาราช, น จ สงฺกมติ ปฏิสนฺทหติ จา’’ติฯ ‘‘กถํ, ภนฺเต นาคเสน, น จ สงฺกมติ ปฏิสนฺทหติ จ, โอปมฺมํ กโรหี’’ติ? ‘‘ยถา, มหาราช, โกจิเทว ปุริโส ปทีปโต ปทีปํ ปทีเปยฺย, กิํนุ โข โส, มหาราช, ปทีโป ปทีปมฺหา สงฺกนฺโต’’ติ? ‘‘น หิ, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘เอวเมว โข, มหาราช, น จ สงฺกมติ ปฏิสนฺทหติ จา’’ติฯ

‘‘ภิยฺโย โอปมฺมํ กโรหี’’ติฯ